Yêu cầu công chức xã có bằng đại học trở lên để loại bỏ cán bộ thiếu chuẩn

Doanh Nhân Thành Công xin kính chào các bạn!

Hôm nay, mình muốn cùng các bạn trò chuyện về một vấn đề đang được thảo luận sôi nổi trên các diễn đàn, trong các buổi họp hành của địa phương, thậm chí cả ở quán cà phê hay bữa cơm chiều: có nên yêu cầu công chức cấp xã phải có bằng đại học trở lên không?

Thoạt nghe thì điều này có vẻ hợp lý. Xã hội phát triển, yêu cầu đối với người làm trong bộ máy nhà nước cũng phải cao hơn – ai mà không muốn những người đứng ra điều hành công việc chung là những người có kiến thức, được đào tạo bài bản, có bằng cấp hẳn hoi?

Thế nhưng, nếu nhìn sâu hơn một chút, câu hỏi đặt ra là:
Liệu bằng đại học có thật sự phản ánh đúng năng lực và phẩm chất của một cán bộ cấp cơ sở – nơi công việc gắn liền với dân, với thực tế, với những vấn đề “cơm – áo – gạo – tiền” rất cụ thể?

Mình mang đến chủ đề này không phải để phê phán hay cổ xúy một phía, mà muốn đặt ra góc nhìn đa chiều, để chúng ta cùng suy nghĩ, cùng thảo luận:

• Yêu cầu này liệu có phù hợp với bối cảnh hiện tại?

• Có công bằng cho những cán bộ đã cống hiến nhiều năm nhưng thiếu bằng cấp chính quy?

• Và quan trọng hơn cả, nó có thực sự nâng cao chất lượng phục vụ người dân – mục tiêu lớn nhất của mọi cải cách hành chính?

PHẦN 1: VÌ SAO ĐẶT RA YÊU CẦU NÀY? 

Trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh công cuộc cải cách hành chính, tinh gọn bộ máy, thì việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đặc biệt là ở cấp xã – nơi tiếp xúc trực tiếp và thường xuyên với người dân – là một vấn đề mang tính sống còn.

Không còn là thời kỳ “làm cán bộ chỉ cần chữ viết đẹp, nói năng lưu loát”, mà giờ đây, trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ, và cả khả năng sử dụng công nghệ thông tin đều là những tiêu chí bắt buộc trong thời đại chuyển đổi số.

Vì vậy, Bộ Nội vụ đề xuất yêu cầu công chức cấp xã phải có bằng đại học trở lên là một động thái nhằm chuẩn hóa đầu vào, tạo ra đội ngũ cán bộ đủ năng lực để giải quyết những vấn đề ngày càng phức tạp, không chỉ trong hành chính mà còn cả trong quản lý phát triển nông thôn mới, an sinh xã hội, môi trường và công nghệ số.

Mục tiêu chính của đề xuất này là gì?

1. Chuyên nghiệp hóa đội ngũ công chức cấp xã:
   Trước đây, nhiều cán bộ xã được tuyển chọn theo tiêu chí “con cháu người quen”, hoặc “có kinh nghiệm thực tế”, nhưng lại thiếu kiến thức nền tảng về luật hành chính, công vụ, hoặc kỹ năng soạn thảo văn bản, xử lý hồ sơ, dẫn đến hiệu quả công việc thấp, thậm chí gây phiền hà cho người dân.

2. Ngăn chặn tình trạng “chạy chức, chạy quyền” bằng cách đặt ra yêu cầu khách quan, cụ thể và có thể kiểm chứng được – đó là bằng đại học.
   Tất nhiên, bằng cấp không phải là tất cả, nhưng trong môi trường hành chính – nơi mọi quy trình đều cần căn cứ pháp lý rõ ràng – thì một nền tảng học vấn bài bản là điều cần thiết.

3. Phù hợp với xu hướng hiện đại hóa bộ máy hành chính:
   Hiện nay, nhiều thủ tục hành chính được thực hiện qua cổng dịch vụ công trực tuyến, yêu cầu cán bộ phải có kỹ năng máy tính, hiểu biết luật định, và khả năng phối hợp liên thông giữa các cấp. Một cán bộ chưa qua đào tạo đại học sẽ rất khó bắt nhịp với yêu cầu này.

Dẫn chứng thực tế

Có không ít vụ việc sai phạm hoặc trì trệ ở cấp xã xuất phát từ sự thiếu hiểu biết luật pháp và quy trình quản lý cơ bản. Ví dụ:

• Cán bộ địa chính xã cấp sổ đỏ sai quy trình do không hiểu luật Đất đai.

• Cán bộ tư pháp hộ tịch để xảy ra sai sót trong đăng ký khai sinh, kết hôn, dẫn đến tranh chấp pháp lý phức tạp.

• Một số xã không biết cách triển khai dịch vụ công trực tuyến, khiến người dân phải lên huyện để làm thủ tục, rất bất tiện.

Những chuyện như vậy không hiếm – và đó chính là lý do vì sao việc chuẩn hóa đầu vào thông qua bằng cấp được coi là một trong những biện pháp thiết thực để giảm thiểu rủi ro hành chính, nâng cao chất lượng phục vụ của cơ sở.

PHẦN 2: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 

Nếu nhìn trên lý thuyết, yêu cầu “cán bộ cấp xã phải có bằng đại học trở lên” là hợp lý. Nhưng khi đặt vào bối cảnh thực tế – đặc biệt là ở các địa phương nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa – thì quy định này có thể nảy sinh nhiều vấn đề đáng suy ngẫm.

1. Liệu bằng đại học có thực sự đồng nghĩa với năng lực?

Đây có lẽ là câu hỏi quan trọng nhất.
Không ai phủ nhận rằng bằng đại học cung cấp nền tảng lý thuyết và kiến thức cần thiết. Nhưng thực tiễn công vụ ở cấp xã lại có những đặc thù riêng:

• Phải hiểu tâm lý người dân, phong tục tập quán địa phương.

• Phải linh hoạt xử lý tình huống trong các mối quan hệ cộng đồng.

• Phải sâu sát, gần dân, lắng nghe và phản ứng nhanh với những vấn đề phát sinh.

Trong nhiều trường hợp, chính những người không có bằng đại học lại là người gánh vác việc làng xã suốt hàng chục năm, họ có thể không giỏi công nghệ, nhưng lại được lòng dân, biết xử lý khéo léo các mâu thuẫn và giữ được sự ổn định địa phương.

Ví dụ thực tế:

Ở một xã miền núi Nghệ An, trưởng công an xã dù chỉ học hết cấp 3 nhưng là người am hiểu địa bàn, nói được tiếng dân tộc, xử lý rất hiệu quả các vụ việc dân sự, giữ được an ninh trật tự suốt nhiều năm.
Nếu buộc người này phải nghỉ vì không có bằng đại học, liệu có dễ gì tìm được người thay thế đủ uy tín?

2. Việc học đại học không dễ với cán bộ cơ sở – nhất là người trưởng thành từ thực tiễn

Chúng ta cần nhớ rằng nhiều cán bộ cấp xã trưởng thành từ phong trào, từ quá trình công tác lâu dài, chứ không đi theo con đường giáo dục chính quy.

• Họ bước vào công vụ khi còn rất trẻ, học dở dang hoặc chỉ có bằng trung cấp, sau đó gắn bó với địa phương hàng chục năm.

• Ở nhiều vùng sâu vùng xa, chuyện học đại học không hề đơn giản – vừa thiếu điều kiện kinh tế, vừa thiếu cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng.

Nếu đặt ra một rào cản bằng cấp cứng nhắc, liệu có vô tình “gạt bỏ” những người đã dành cả thanh xuân cống hiến cho địa phương?

Nguy cơ:

Quy định này nếu không đi kèm lộ trình hợp lý có thể khiến nhiều cán bộ tâm huyết bị loại khỏi bộ máy một cách máy móc, gây xáo trộn không đáng có trong hệ thống chính quyền cơ sở.

3. Cần phân biệt giữa “chuẩn hóa” và “hành chính hóa”

Một vấn đề đáng quan ngại là:
Chúng ta đang hướng đến “chuẩn hóa đội ngũ công chức” – tức là nâng cao chất lượng, năng lực, tinh thần trách nhiệm. Nhưng nếu biến chuẩn hóa thành “hành chính hóa” – lấy bằng cấp làm thước đo duy nhất, thì rất dễ rơi vào tư duy hình thức, chạy theo “vỏ ngoài” mà bỏ quên bản chất.

• Có bằng đại học không đồng nghĩa với làm được việc.

• Cũng có không ít trường hợp bằng cấp thì đẹp, nhưng thái độ với dân thì xa cách, làm việc cứng nhắc, thiếu linh hoạt.

• Mặt khác, nếu ép buộc, có thể dẫn đến hiện tượng chạy bằng, mua bằng, học qua loa để “đối phó với chính sách”.

Như vậy, thay vì nâng cao chất lượng, chính sách này nếu áp dụng không khéo có thể tạo ra một cuộc đua bằng cấp hình thức, phản tác dụng.

Góc nhìn cá nhân 

Theo mình, bằng cấp là quan trọng, nhưng không thể là điều kiện “loại bỏ” duy nhất. Nó nên là một trong nhiều tiêu chí đánh giá cán bộ, bên cạnh:

• Hiệu quả công việc;

• Đạo đức nghề nghiệp;

• Mức độ tín nhiệm của nhân dân;

• Khả năng học tập, cập nhật kiến thức và tự hoàn thiện bản thân.

Chuẩn hóa là cần, nhưng phải đi kèm tính nhân văn và thực tiễn, đặc biệt là ở những nơi mà người cán bộ còn là “bà con”, là “người nhà” của dân.

PHẦN 3: GIẢI PHÁP HỢP LÝ HƠN 

Sau khi nhìn rõ cả hai mặt của vấn đề – nhu cầu chuẩn hóa cán bộ cấp xã và nguy cơ loại bỏ những người thiếu bằng cấp nhưng có năng lực – câu hỏi lớn đặt ra là: Làm sao để vừa đảm bảo tiêu chuẩn, vừa tránh máy móc, hình thức?
Dưới đây là một số giải pháp thiết thực và khả thi mà mình cho là phù hợp:

1. Cần có lộ trình chuyển đổi rõ ràng và linh hoạt

Không thể “ngày một ngày hai” ép toàn bộ cán bộ xã chưa có bằng đại học phải nghỉ việc hoặc tự đào tạo lại ngay. Thay vào đó, cần có kế hoạch chuyển đổi theo giai đoạn, ví dụ:

• Giai đoạn 1 (1-3 năm): Rà soát đội ngũ hiện có, phân loại theo trình độ, vị trí công tác và thâm niên.

• Giai đoạn 2 (3-5 năm): Tạo điều kiện cho những người chưa đạt chuẩn được đăng ký học liên thông, đại học từ xa, với hỗ trợ học phí hoặc thời gian linh hoạt.

• Giai đoạn 3 (sau 5 năm): Tiến hành đánh giá lại toàn bộ theo tiêu chí mới (trình độ + hiệu quả + đạo đức công vụ) để quyết định bố trí, luân chuyển hoặc thay thế.

Điều cốt lõi: Chính sách phải hướng đến việc khuyến khích và tạo điều kiện cho cán bộ nâng cao trình độ, chứ không nên mang tính “loại bỏ”.

2. Đánh giá toàn diện: không chỉ dựa vào bằng cấp

Bằng cấp chỉ là một phần. Điều cần thiết hơn là xây dựng một bộ tiêu chí đánh giá năng lực công chức cấp xã toàn diện, gồm:

• Hiệu quả công việc: Giải quyết hồ sơ đúng hạn? Có sáng kiến trong cải cách hành chính? Có năng lực tổ chức các hoạt động tại địa phương?

• Đạo đức công vụ: Có tận tụy, gần dân, liêm chính, minh bạch không?

• Tín nhiệm nhân dân: Được người dân đánh giá như thế nào qua các khảo sát hoặc lấy ý kiến trực tiếp?

• Khả năng học hỏi: Có nỗ lực nâng cao trình độ không? Có chủ động tự học, cập nhật kiến thức mới?

Một cán bộ không có bằng đại học nhưng đạt điểm cao trong các tiêu chí trên, liệu có xứng đáng được tiếp tục phục vụ nhân dân không? Câu trả lời là có.

3. Phát triển mô hình đào tạo tại chỗ, đào tạo từ xa chất lượng cao

Một điểm nghẽn lớn là nhiều cán bộ hiện tại không thể bỏ vị trí công tác để đi học toàn thời gian. Do đó, cần:

• Tăng cường các chương trình đào tạo trực tuyến, học từ xa có cấp bằng chính quy, được thiết kế riêng cho cán bộ xã, với nội dung phù hợp thực tiễn công vụ (hành chính, pháp luật, công nghệ thông tin cơ bản…).

• Kết hợp đào tạo tại chỗ qua các lớp bồi dưỡng chuyên đề ngắn hạn ngay tại địa phương, dưới sự phối hợp của Sở Nội vụ, trường chính trị tỉnh hoặc các cơ sở đào tạo có uy tín.

• Có cơ chế khuyến khích học tập: như miễn giảm học phí, hỗ trợ thời gian, hoặc được công nhận khi học xong một mô-đun cụ thể mà chưa cần bằng đầy đủ.

Đào tạo không chỉ để “lấy bằng”, mà còn để thực sự giúp cán bộ làm tốt hơn công việc của mình – đó mới là cái đích cuối cùng.

4. Cơ chế chuyển tiếp và sử dụng hợp lý người chưa đạt chuẩn

Thay vì “cho nghỉ” hoặc buộc từ chức, cần nghĩ đến phương án:

• Chuyển họ sang vị trí phù hợp hơn: ví dụ công tác bán chuyên trách, công việc hỗ trợ hoặc kiêm nhiệm.

• Giữ lại những người có năng lực đặc biệt và hướng dẫn họ từng bước nâng chuẩn. Có thể gắn việc đào tạo với chế độ lương, khen thưởng để tạo động lực thực sự.

Chính sách không nên “triệt đường” cán bộ tâm huyết, mà nên “mở đường” để họ tiến lên.

Yêu cầu cán bộ xã có bằng đại học không sai, nhưng nếu thực hiện một cách cứng nhắc, thiếu lộ trình, thiếu nhân văn, thì rất dễ phản tác dụng.
Chúng ta cần một chính sách mềm dẻo, linh hoạt, đặt con người vào trung tâm của cải cách, không chỉ nhìn vào hồ sơ lý lịch, mà còn nhìn vào thực tế phục vụ nhân dân.

Thưa quý vị, trong hành trình xây dựng một nền hành chính hiện đại, minh bạch và hiệu quả – việc chuẩn hóa đội ngũ cán bộ là điều tất yếu. Nhưng chuẩn hóa không đồng nghĩa với cào bằng.
Không thể chỉ nhìn vào một tờ bằng đại học để quyết định sự phù hợp hay không của một con người. Điều cốt lõi mà chúng ta cần ở một cán bộ xã – chính là tư duy phục vụ, tinh thần cầu tiến, sự gần gũi với dân và khả năng thực thi nhiệm vụ một cách hiệu quả.

Chúng ta cần những người “có tầm nhìn như nhà quản lý, có trái tim như người đồng hành”, chứ không chỉ đơn thuần là người đủ hồ sơ.

🔍 Là doanh nhân, nhà lãnh đạo, người làm chính sách hay công dân, chúng ta cần cùng nhau đặt ra câu hỏi:

• Làm thế nào để tạo ra một cơ chế chọn người đúng – dùng người tốt – bồi dưỡng người phù hợp?

• Làm sao để đội ngũ cán bộ cấp xã vừa được nâng chuẩn, vừa không mất đi chất dân, chất tình, chất thực tiễn?

🌱 Nếu bạn đang làm quản lý, hãy suy nghĩ: mình đã có cách đánh giá nhân sự đúng chưa?
💡 Nếu bạn là cán bộ đang công tác, đừng ngần ngại học thêm, rèn luyện thêm – bởi kiến thức sẽ luôn là hành trang bền vững.
🤝 Và nếu bạn là người dân, bạn hoàn toàn có quyền góp ý, đồng hành cùng chính quyền – để những người xứng đáng được ở lại, những người yếu kém thì cần được đào tạo, chứ không phải bị loại bỏ lạnh lùng.

🎤 Bạn nghĩ sao về chủ trương chuẩn hóa bằng cấp đối với cán bộ cấp xã?
Bạn ủng hộ? Bạn băn khoăn? Hay bạn có giải pháp riêng?

💬 Hãy để lại ý kiến của bạn ngay dưới video này.
Và nếu bạn thấy nội dung hôm nay có giá trị, hãy chia sẻ để nhiều người cùng thảo luận và đóng góp cho một nền hành chính văn minh hơn – nhân bản hơn.

🧭 Doanh Nhân Thành Công – Chúng tôi tin vào tư duy cải cách gắn với con người.
Hẹn gặp lại bạn trong các chủ đề tiếp theo.